Maliye’nin yapay zekası KURGAN piyasayı karıştırdı: “Firmalar zan altında kaldı”

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın sahte fatura ile mücadele amaçlı yapay zeka sistemi KURGAN, 29 Eylül’de gönderdiği “riskli mükellef” bildirimleriyle ticarette tedirginlik yarattı. Bildirim alan firmalar ve onların tedarikçileri yoğun izah süreçlerine girdi; piyasa güveni zedelendiği ileri sürülüyor.

Anlık bildirimler, büyük tedirginlik

Vergide kayıp ve sahte faturalı işlemlerle mücadele etmek üzere devreye alınan Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN)’ın radarına takılan birçok firmaya, resmi inceleme tamamlanmadan “riskli mükellef” bildirimi gönderildi. Bildirim sadece doğrudan muhatap firmaya değil, o firmayla ticaret yapan müşterilere de ulaştı; müşterilerden ayrıntılı izah istendi. Bunun üzerine bazı şirketler ilişkilerini kesti, bazıları itibar kaybı yaşadığını ve hukuki yollara başvurmayı düşündüğünü belirtti.

İş dünyasından tepki: “Masuniyet karinesi ihlal ediliyor”

Piyasa temsilcileri ve mali müşavirler, KURGAN bildirimlerinin ön araştırma ve somut tespitten önce gönderilmesinin firmaları dolaylı şekilde zan altında bıraktığını söylüyor. Bir firma yetkilisi, sistemin ithal girdiyi sanki iç satılan naylon fatura gibi yorumladığını, bunun ticari sıkıntıya yol açtığını anlattı.

Uzmanlar ne diyor? (Seçme değerlendirmeler)

TÜRMOB Başkanı Emre Kartaloğlu: Kayıt dışıyla mücadeleye destek verdiklerini ancak tespitlerin “net raporlarla” belirlenmesi gerektiğini; ödemeler, sevk irsaliyesi, kantar fişi gibi somut kanıtların göz önüne alınmadan bildirim yapılmaması gerektiğini vurguluyor.

Serbest Mali Müşavir Ömer Sadi Yiğitcan: Yazıların masumiyet karinesini zedelediğini, idarenin yazıları geri çekmesi gerektiğini, mağdur firmaların hukuki yollara başvurma hakları olduğunu söylüyor.

İTO Mali Müşavirler Meclis Üyesi Numan Sağ: Sistemin kapsamını ve hukuki altyapısını sorguluyor; uygulamadaki teknik sorunlara ve yükümlülük artışına dikkat çekiyor.

KURGAN neler yapacak? (Sistemin öne çıkan maddeleri)

Sahte belgeyi “bilerek” kullanma varsayımına dayanan yeni bir denetim yaklaşımı getiriliyor; “bilmeden kullandım” savı etkinliğini kaybedebilir.

Riskli görülen mükelleflerden teminat istenebilecek; teminat gösteremeyenlere ihtiyati haciz gelebilecek.

Mal/hizmet alım-satım işlemlerinin gerçekliği risk skorlamasıyla analiz edilecek; denetim ekipleri cari dönemde yoğun inceleme yapacak.

Depodaki malların gösterilmesi, sevk belgelerinin, ödemelerin ve taşımaya ilişkin kayıtların (plaka/HGS vb.) ibrazı istenecek.

Geçmişte sahte belge kullanımı şüphesi olanlar yazıyla bilgilendirilecek; bu sayede kayıt düzeltme imkânı tanınacak.

Sahte belge düzenleyenler ve organizatörler ile para aklama boyutu da takip edilecek.

Ne değişecek? Riskler ve uyarılar

KURGAN ile birlikte vergi inceleme oranlarının artırılması, vergi ziyaı cezalarının ve cezai yaptırımların sertleşmesi bekleniyor. Uygulamanın başlangıcında sistemin teknik aksaklıkları, danışmanlara düşen ek iş yükü ve yanlış sınıflandırma riskleri ön plana çıktı. Uzmanlar, idarenin daha şeffaf raporlar, net kriterler ve itibar koruyucu mekanizmalar oluşturmadan uygulamayı genişletmemesini öneriyor.